“It’s electric current with a switch – dubious.” – Dan Flavin
De Amerikaanse kunstenaar Dan Flavin (1933-1996) is voornamelijk bekend geworden door zijn minimal art-kunstwerken waarvoor hij in de handel verkrijgbare tl-buizen met wit of gekleurd (fluorescent) licht gebruikte. Door deze minimale installaties in een ruimte te plaatsen, werd alles beïnvloed door de kleur van de buis: muren, de vloer, de objecten, de toeschouwers en de ruimte zelf.
Flavin geeft aan ‘licht’ geen verdere (of spirituele) betekenis. Hij gebruikt het als een concreet gegeven, als iets dat is, als zijn medium. Flavin: “It is what it is and it ain’t nothing else”. Zijn kunst bestaat simpelweg uit fluorescerende lichten die reageren op een specifieke, architecturale omgeving. De nadruk van het licht en de effecten daarvan vertaalde Flavin in installaties en sculpturale werken. Eveneens zette hij licht om in kleur, en kleur in licht wat een soort dynamische en optische illusie als gevolg heeft.
Mijns inziens is geen andere kunstenaar zo goed in staat geweest zich zo consistent te richten op één dezelfde werkwijze. Hoewel Flavin doorgaans onder het Minimalisme wordt geschaard, noemde hij zichzelf een Maximalist. Hiermee doelde hij op het gebruik van kant-en-klare, en vaak banale, objecten geheel in stijl van de Dadaïstische kunstenaar Marcel Duchamp (1887-1986). Felle tl-buizen zijn niet perse een kenmerk van estheticisme, een gegeven dat de dadaïsten eveneens nastreefden. De industriële materialen waarmee Flavin werkte, waren maar in een aantal kleuren beschikbaar. De geprefabriceerde (in plaats van handgemaakte) tl-lichten gaven hem echter de mogelijkheid zich te concentreren op het licht zelf en de manier waarop dat de tentoonstellingsruimte transformeerde en beïnvloedde.
Ondanks het feit dat Flavin’s lichten industrieel vervaardigd werden, waren ze alles behalve duurzaam. Zijn werk is eigenlijk vergankelijk – en daarmee een pain in the ass voor museumconservatoren of restauratoren. Want wat gebeurt er als er een lamp kapot gaat maar deze niet meer te verkrijgen is?
untitled (to Barnett Newman) two, 1971, San Francisco Museum of Modern Art
Flavin geeft zijn installaties vaak een persoonlijke touch door ze op te dragen aan zijn vrienden, aan verzamelaars, collega’s of andere kunstenaars, zoals ook het bovenstaande werk dat is opgedragen aan de kunstenaar Barnett Newman (1905-1970), een gigant in het discours over abstract-expressionisme, die een jaar eerder was overleden.
untitled (to Barnett Newman) uit 1971 laat twee roze verticale buizen en twee horizontale gele buizen zien. De gecreëerde rechthoek staat in een hoek tegen de muur aan. Aan de binnenkant van de verticale buizen zijn ijzeren vlakken bevestigd. De lichtinval tegen de muur aan krijgt zo een blauwe gloed.
Een mogelijke associatie tussen Flavin’s ode aan Newman viel mij pas later op: de bekende schilderijenserie Who’s Afraid of Red, Yellow and Blue van Barnett Newman, die hij maakte tussen 1966 en 1970. Zoals de titel al doet vermoeden bestaan de werken uit enorme doeken waarop de drie kleuren geel, rood en blauw veelvuldig te zien zijn. Er is op die doeken niet veel meer anders meer te zien dan kleurvlakken in deze specifieke kleuren. Toen ik naar het werk van Flavin keek, viel me op dat hij deze zelfde kleuren nabootste door middel van de tl-buizen. De gele horizontalen en de roze verticalen projecteren een blauwig kleurvlak op de muur. Precies in de drie kleuren die Newman in zijn meest omstreden werken heeft gebruikt. Meer werken waarin Flavin verwijst naar zijn vrienden of collega’s bevatten een zelfde soort synthese van een kunstenaarsoeuvre. Dat alleen vind ik al zo fascinerend dat ik er uren (ja echt) over kan doorpraten.
Goed. Ik ben al enige tijd voorbereid op de vraag die ogenschijnlijk bij je opkomt wanneer je dit kunstwerk van Flavin ziet: Eline, waarom is dit in vredesnaam kunst? Het zijn vier tl-buizen tegen een muur aan gestald. Dat kan ik toch ook? Als antwoord daarop drop ik hier graag een citaat dat ik ooit ergens op het immer fascinerende internet las:
“MODERN ART = I COULD DO THAT + YEAH, BUT YOU DIDN’T”.
Persoonlijk vind ik de werken van Dan Flavin onvoorstelbaar mooi. Al zal hij het zelf ontkennen (mits hij in leven was), vind ik ze enige vorm van poëzie bevatten. Een bepaalde rust, een orde, een regelmaat met daarbij een gebaar naar zijn collega’s, vrienden of kennissen. Ook de werken die hij voor grotere instanties in opdracht maakte, doen wat met me. Ik kan hier uren naar kijken. De immens felle lichten die op de muur schijnen vind ik betoverend, ja. I’m not even sorry! Ik ben nu eenmaal groot fan van minimal art, van esthetische en rustige kunst zoals die van Dan Flavin en zijn tijdgenoten.
Dus daarom hier nóg een persoonlijke favoriet, gewoon omdat het kan:
untitled (to a man, George McGovern), 1971, Stedelijk Van Abbemuseum Eindhoven
