“An artist must possess Nature. He must identify himself with her rhythm, by efforts that will prepare the mastery which will later enable him to express himself in his own language.” – Henri Matisse
Het was best even schakelen toen ik tijdens mijn colleges Kunstgeschiedenis met het Fauvisme (ca. 1904-1908) in aanraking kwam. De Franse stroming werd door “Les Fauves” (Frans voor iets dat lijkt op “wilde dieren”) geïntroduceerd als een tegenreactie op de weergave van de realiteit die de Impressionisten voor hen hanteerden (en ik was net zo’n fan geworden van de Impressionisten…). Het ging niet langer om een natuurgetrouwe weergave van wat men zag maar sterke en contrasterende kleuren waren belangrijk.
Een van de belangrijkste Fauvisten is de Franse kunstenaar Henri Matisse (1869-1954) die eveneens wordt beschouwd als de grootste colorist van de twintigste eeuw. Matisse vergaarde bekendheid door zijn expressieve, decoratieve en monumentale schilderijen. Een aantal favoriete onderwerpen waren stillevens en naakten, maar hij haalde ook inspiratie uit de natuur.
Matisse’ werk werd eveneens sterk beïnvloed door andere culturen. Hij bezocht verschillende tentoonstellingen waarin Aziatische of Noord-Afrikaanse kunst centraal stond. Na een reis door Noord-Afrika verwerkte hij nog meer decoratieve elementen uit de islamitische kunst in zijn werk en gebruikte hij tevens de hoekigheid van Afrikaanse beeldhouwkunst en de vlakheid van Japanse prenten.
Matisse werkte met pure en heldere kleuren en liet soms het doek en diens structuur door de verf heen zichtbaar. De schaduwen kwamen van contrasterende kleuren naast elkaar, er werd weinig bruin of grijs gebruikt. Ook mengde hij de verf zo min mogelijk om de helderheid en puurheid te garanderen.
Femme au chapeau (1905) duidde een nieuw tijdperk aan: dit werk is allesbehalve een conventioneel portret. De kleuren kloppen helemaal niet met de werkelijkheid. Hoewel wij nu in de 21e eeuw gewend zijn aan deze vorm van kunst, was het aan het begin van de jaren 1900 revolutionair. Waar de Impressionisten al een kleine voorzet hadden gedaan voor het afwijken van de traditionele schilderkunst, ging het Fauvisme nog een stap verder: helder kleurgebruik, geen realistische weergave van de realiteit en soms rauwe en expressieve werken waarin de emoties en gevoelens van de kunstenaar tot uiting mochten komen.
Voor Femme au chapeau zat Matisse’ vrouw Amelie model. Ze is afgebeeld in kleding die de Franse bourgeoisie droegen: handschoenen van armlengte, een waaier en een flamboyante hoed. De kleuren zijn fel, helder en fris terwijl Amelie in werkelijkheid een zwarte jurk droeg. Dit markeerde een stilistische verandering in het oeuvre Matisse: de penseelstreken van zijn eerdere werken maakten plaats voor een meer expressieve en individuele stijl en de kleuren bedacht hij ter plekke.
Het schilderij werd voor het eerst tentoongesteld in 1905 tijdens de Salon d’Automne in Parijs alwaar het een hele berg kritiek over zich heen kreeg. Uiteindelijk is Femme au chapeau gekocht door Leo en Gertrude Stein, verzamelaars die van onschatbare waarde zijn geweest voor de verspreiding van moderne kunst.
