“Titiaan is altijd kerngezond geweest en heeft meer voorspoed gekend dan wie dan ook van zijn gelijken tot nog toe beschoren was; en van de hemel heeft hij nooit anders dan gunsten en geluk ontvangen” – Giorgio Vasari over Titiaan
Ik betrapte mezelf er op dat ik onvoorstelbaar veel tijd besteed aan het schrijven over moderne kunst. Op deze mooie vrijdag leek het me daarom leuk een uitstapje te maken naar de jaren 1480 tot pakweg 1580. Eind jaren 1480 werd de alom bekende schilder Titiaan (ca. 1480-1576) namelijk geboren in Cadore, een vestingstad buiten Venetië.
Toen hij tien jaar was, werd hij naar zijn oom in Venetië gestuurd alwaar bleek dat hij talent en interesse had voor schilderkunst. Titiaan ging daarom in de leer bij Giovanni Bellini (ca. 1430-1516).
In zijn De levens van de grootste schilders, beeldhouwers en architecten beschreef de auteur (en harde baas) Giorgio Vasari (1511-1574) Titiaans oorspronkelijke schilderstijl als volgt: “En daar in die tijd […] in dat deel van Italië geen studie van oude kunstwerken [werden] gemaakt, gingen ze [Titaan en zijn tijdgenoten] bij alles wat ze afbeeldden meestal, of eigenlijk altijd, te werk naar het leven zelf , maar in een dorre, grove en moeizame stijl, en dus leerde Titiaan het aanvankelijk ook op die manier.” (p. 388).
Gelukkig, vond Vasari, week Titiaan van deze stijl af toen hij in aanraking kwam met de schilder Giorgione da Castelfranco. De stijl van de jonge schilder veranderde naar een meer kleurrijk palet en hij maakte schilderijen waarbij hij meer diepte en reliëf aanbracht. Het is met deze manier van schilderen dat hij werd ontdekt en werd gevraagd om allerhande opdrachten te schilderen voor edelmannen, kooplieden, hertogen en ‘goddelijke messers’ (Italiaanse titel). Hij werd zelfs zo bekend dat de Habsburgers en het pausdom hem opdrachten gaven.
Voornamelijk geprezen voor zijn bijzondere kleurgebruik en de zachte, sfumato, schaduwen heeft Titaan zijn hele leven lang een behoorlijke carrière gehad als schilder, houtsnijder en prentenmaker.
Een werk in het specifiek wil ik hier vandaag bespreken. Ik quote weer even uit Vasari’s biografie, omdat die gewoon zo heerlijk is: “Toen Michelangelo (ja, dé Michelangelo) en Vasari op zekere dag Titiaan gingen opzoeken in het Belvedere, zagen ze op een schilderij dat hij juist af had, een naakte vrouw, voorstellende Danaë, met in haar schoot Jupiter in de gedaante van een gouden regen, en (zoals men dat doet waar de maker bij is) zij prezen het werk zeer.”
Michelangelo bleek erg onder de indruk van deze Danaë en vond dat de kunstenaar “over een subtiele geest en een bijzonder bekoorlijke en levendige stijl” beschikte. Dat is toch een aardig compliment van ‘s werelds bekendste Renaissance beeldhouwer?
Geheel terecht als je het mij vraag (alsof ik Michelangelo zou tegenspreken…). Er zijn maar liefst zes werken van Titiaans hand waarop Danaë staat afgebeeld. Men vermoed dat hij een serie maakte. Stuk voor stuk zijn de schilderijen verbluffend.
Het schilderij is gebaseerd op een mythologisch verhaal. Danaë werd in een bronzen toren opgesloten omdat een profetie voorspelde dat haar eerstgeborene haar vader zou vermoorden. Helaas werd ze verleid door Zeus (of Jupiter in Romeinse verhalen) die haar, vol lust, “nam” in de vorm van een gouden regen (Zeus/Jupiter had de nare eigenschap zich in de meest bizarre dingen te transformeren om vrouwen te verleiden). Danaë raakte zwanger en baarde een zoon, Perseus, die inderdaad zijn grootvader vermoordde en daarmee de profetie vervulde.
